KISADAN BİR BİLGİ
Uygulamada, belirli dönemlerde tekrarlanan alımlarda genellikle aynı yerlerden fiyat istenerek yaklaşık maliyet oluşturulduğu, bu firmalardan bazılarının sundukları fiyatlarla teklif fiyatları arasında ticari hayatın olağan akışıyla açıklanamayacak derecede farklılıklar bulunduğu, bazılarının ise yaklaşık maliyet için fiyat teklifi vermesine rağmen ihaleye hiç teklif sunmadığı, bu tutarsız davranışlarına rağmen ilgili firmalardan izleyen alımlarda yaklaşık maliyet tespiti için teklif alınmaya devam edildiği görülmektedir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Yaklaşık Maliyet” başlıklı 9 uncu maddesinde; “Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilânlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmî ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.” hükmüne yer verilmiştir.
Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına ilişkin izlenecek yöntem, ihale uygulama yönetmeliklerinde belirtilmiştir.
Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık Maliyetin Hesaplanması” başlıklı 8 inci maddesinde;
“(1) İdare yaklaşık maliyetin hesaplanmasında; alım konusu malın niteliğini, miktarını, teslim süresini, nakliyesini, sigortasını ve diğer özel şartlarını belirterek KDV hariç fiyat bildirilmesini ister. Ancak, idare, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerini ve proforma faturaları değerlendirmeye almaz.
(2) Yaklaşık maliyetin hesaplanmasında kullanılan her tür bilgi ve belgeye hesap cetveli ekinde yer verilir. Değerlendirmeye alınmayan fiyat bildirimleri ile proforma faturaların değerlendirmeye alınmama gerekçeleri de hesap cetvelinde belirtilir.
(3) İdare, alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, aşağıdaki (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde ettiği fiyatların birini, birkaçını veya tamamını kullanmak suretiyle yaklaşık maliyeti hesaplar:
a) İdare, alım konusu malın özelliğine göre kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından fiyat isteyerek yaklaşık maliyeti hesaplayabilir.
b) İdare, piyasada alım konusu malı üreten veya pazarlayan gerçek veya tüzel kişilerden de fiyat bildirimi veya proforma fatura isteyerek yaklaşık maliyeti hesaplayabilir.
c) İdare, alım konusu mala ilişkin olarak Bütçe Uygulama Talimatlarında ve/veya Sağlık Uygulama Tebliğlerinde yer alan fiyatları kullanarak yaklaşık maliyeti hesaplayabilir. Bu fiyatlarda KDV veya farklı nitelikte giderler bulunması durumunda bu giderler fiyatlardan indirilerek yaklaşık maliyet hesaplanır.
ç) (Değişik: 07/06/2014-29023 R.G./3.md.) İdare, alım konusu mal ile ilgili daha önceki dönemlerde alım yapmış ise bu alımlarda ortaya çıkan sözleşme bedelleri, endeks veya Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan ilgili endekslerden uygun olanı kullanmak suretiyle güncelleyerek yaklaşık maliyeti hesaplayabilir. Döviz ile yapılmış olan alımlarda ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuru veya çapraz kur üzerinden fiyatlar güncellenerek yaklaşık maliyet hesaplanabilir.
d) İdare, kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının internet sayfalarında yayımlanan fiyatları kullanarak yaklaşık maliyeti hesaplayabilir.”
düzenlemelerine yer verilmiştir.
Öte yandan 4734 sayılı Kanunun “Temel İlkeler” başlıklı 5 inci maddesinde; “İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.” hükümleri mevcuttur.
Tüm bu hükümler bir arada değerlendirildiğinde, yaklaşık maliyet tespitinde; saydamlık ilkesinin de gereği olarak, firmalardan istenilen fiyatların tümünün dikkate alınması, çok düşük ve/veya yüksek olması gibi çeşitli sebeplerle dikkate alınmayan fiyatların ise değerlendirilmeye alınmama gerekçelerinin hesap cetvelinde gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca, yaklaşık maliyet tespitinde önceki dönemlerde oluşmuş sözleşme fiyatlarının da refereans alınması halinde, bu fiyatların güncellenerek kullanılması sağlıklı değerlendirmeler açısından zorunludur.
İlan kurallarının tespiti, yeterlik kriterlerinin belirlenmesi gibi bir çok açıdan önemi bulunan yaklaşık maliyet, aynı zamanda ihale komisyonları tarafından rekabetin oluşup oluşmadığı hususunun değerlendirilmesinde de önemli fonksiyonlar ifa etmektedir. Bu yüzden, idareler açısından yaklaşık maliyetin doğru tespiti önemli bir mevzudur.
İhaleye giren firmalar açısından ise amaç, en yüksek karlı fiyat ile ihaleyi kazanmaktır. Bu sebeple, yaklaşık maliyet için firmalardan fiyat istenmesi, bünyesinde bir takım riskleri de barındırmaktadır. İhale konusu alanda piyasada faaliyet gösteren firmalardan istenecek fiyatlar; yakında zamanda bir ihale yapılacağına ilişkin irade beyanı da olduğundan, ihalelerdeki sağlıklı değerlendirmelerin engellenmesi, teklif verilmeyecek kalemler için rakip firmaların baltalanması, teklif fiyatının gizlenmesi gibi çeşitli saiklerle ilgililerce düşük ve/veya yüksek belirlenebilmektedir.
Açıklanan gerekçelerle, tekrarlanan nitelikteki alımlarda yaklaşık maliyet tespit sürecinin sağlıklı bir şekilde belirlenmesi, sürekli olarak yüksek ve/veya düşük teklif veren ya da yaklaşık maliyet için teklif vermesine rağmen ihaleye teklif vermeyen firmalardan yeni ihalelerde fiyat istenmemesi, başka idarelerde benzer alımlar için oluşmuş sözleşme fiyatlarının esas alınması gibi yaklaşık maliyetin gerçekçi bir şekilde tespitine yönelik mekanizmaların geliştirilmesi gerektiği düşünülmektedir.
