Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) bilimsel yönetilmekte midir?
Ülkemizde kilogram başına ihracat tutarımız 1,26 ile 1,40 dolar arasında dalgalanmaktadır. Yeni bir iphone telefon fiyatının yurt dışında 600 dolar olduğu düşünülürse, bir adet iphone alabilmek için 428 kg (600 dolar / 1,40) ihracat yapmamız gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Bu durum ise bize katma değeri yüksek ürünler üretmemiz gerektiğini göstermektedir. Bu tarz üretimin en temel şartı ise araştırma ve geliştirme projelerine ayrılan kaynaktır.
Araştırma ve geliştirme projelerinin en önemli ayaklarından birisini de Üniversitelerde yürütülen bilimsel araştırma projeleri oluşturmaktadır. Bu projelerin finansmanı genel olarak Üniversite döner sermaye gelirlerinden aktarılan yüzde 5’lik paylarla yapılmaktadır. Tıp Fakültesi olan yerlerde bu pay yaklaşık 30 milyona kadar çıkabilmektedir. 129 devlet üniversitesinin bulunduğu ve her üniversitenin ortalama 10 milyon TL’lik bir kaynak yarattığı varsayımı altında, bilimsel araştırma projeleri için ayrılan toplam kaynak yaklaşık 1,3 milyar TL’ye (eski para ile 1,3 katrilyon) ulaşmaktadır. Bu kaynak Orta Doğu Teknik Üniversitesi bütçesinin yaklaşık 2 katıdır. Peki bu tutarda bir kaynak bilimsel yönetilmekte midir? Bu soruya okuyucunun karar vermesi gerektiğini düşünerek, bilimsel araştırma projelerinin yönetiminde gördüğümüz eksiklikleri ve konuya ilişkin çözüm önerilerimizi belirtmekle yetineceğiz.
Konuya ilişkin gördüğümüz eksiklikler:
1-Bilimsel Araştırma Projelerinin yönetimince ayrı bir idari teşkilatlanma bulunmamaktadır. Her Üniversite, kurduğu koordinatörlük altında bir kaç personel ile bu projeleri yönetmeye çalışmaktadır.
2-Projelerin seçiminde her üniversite bünyesinde oluşturulan komisyonlarca değerlendirme yapılmaktadır. Komisyon üyelerinin seçiminde öğretim üyesi olma dışında, asgari sayıda uluslararası yayın yapmış olma, uluslararası konferans katılım sayısı gibi kriterler belirlenmemiştir.
3-Bilimsel araştırma projelerinin yönetiminde ortak bir veri tabanı bulunmamaktadır. Her ne kadar Yükseköğretim Kurulu tarafından konuyla ilgili YÖKSİS adında bir veri tabanı oluşturulmuş olsa da, bu sisteme sadece istatistiki veriler gönderilmektedir. Bu sebeple her üniversite veri tabanını kendisi kurmakta veya dışarıdan hizmet satınalması yapmaktadır (Çoğunluk hizmet satınlaması yapmaktadır). Bu ise kaynak israfına yol açmaktadır.
4-Ortak bir veri tabanının olmaması, diğer Üniversitelerin yaptığı projelere erişimi engellemektedir. Bu ise aynı anda veya farklı zamanlarda benzer projelerin bir kaç üniversite tarafından yürütülmesine yol açmaktadır. Ayrıca, ortak veri tabanının olmaması proje sonucunda düzenlenen raporlara da erişimi güçleştirmektedir. Böyle bir yapı ise kaynakların etkin kullanılması konusunda rasyonel bir davranış şekli değildir.
6-Mevcut sistemde farklı Üniversitelerde çalışan öğretim elemanlarının ortaklaşa proje yürütmelerini sağlayacak bir değerlendirme ve kaynak tahsisi süreci bulunmamaktadır.
7-Bazı üniversiteler altyapı yatırımlarını projelendirmek suretiyle bu kaynaktan finanse etmektedir. Örneğin, büyük bütçeli bazı cihaz, makine ve teçhizatlar bilimsel araştırma projesi hazırlanarak temin edilmeye çalışılmaktadır. Dolayısıyla, tamamlandığında bilimsel bir değer oluşturması beklenen bilimsel araştırma projeleri bu hedeften sapmakta, projelerden beklenen artı katma değerin elde edilmesi güçleşmektedir.
Konuya ilişkin çözüm önerilerimiz:
1- Bilimsel araştırma projelerine ilişkin etkin bir yönetim yapısı oluşturulmalıdır.
2-Projelerin seçiminde önemli rolü bulunan komisyon üyelerinin belirlenmesinde asgari sayıda uluslararası yayın yapmış olma, uluslar arası konferans katılım sayısı gibi kriterlerin referans alınması gerektiği değerlendirilmektedir.
3-Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı bünyesinde oluşturulan ve tüm kamu oyunun kullanımına açık tez merkezi gibi, bilimsel araştırma projelerine ilişkin elektronik ortamda ortak bir veri havuzunun oluşturulması, stratejik öneme sahip projeler hariç, yürütülen ve sonuçlandırılan projelere ait yürütücü bilgilerine, tahsis edilen kaynaklara ve en önemlisi projelerin çıktısı olan proje raporlarına erişim imkanı tanınması kıt kamu kaynaklarının etkin, verimli ve ekonomik kullanımı hususunda öncelikli olarak ele alınması gereken bir konudur.
4-Üniversitelerin özerk yapısını bozmamak kaydıyla Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı bünyesinde oluşturulacak akademik bir komisyonca, Üniversitelerce seçilen projelere kaynak tahsis edilmeden önce bu projelerin değerlendirilmesi ve tavsiye niteliğinde kararlar alınması, kısıtlı kamu kaynaklarının doğru araştırma projelerine tahsis edilmesi hususuna büyük katkı sağlayacaktır. Böylelikle, benzer tür bilimsel araştırma projelerinin değerlendirilmesi sağlanacak ve aynı mahiyetli projelere birden fazla kaynak tahsisinin önüne geçilmiş olacaktır.
5-Araştırma altyapısı kurma ve geliştirme projelerine o yıl ayrılacak ödeneklerin belirli bir oranını geçememesi gibi bir kriter getirilmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
6- Birden fazla üniversitenin ortak bilimsel araştırma projesi geliştirilmesine yönelik yasal alt yapının oluşturulması gerektiği düşünülmektedir. Böyle bir yasal altyapı Üniversiteler arasındaki bilgi transferine ve akademik gelişime de katkı sağlayacaktır.
