6740 SAYILI KANUNLA BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE GETİRİLEN YENİLİKLER
Özet
Bu çalışmamda daha önce yürürlükte olan Bireysel Emeklilik sisteminin çerçevesi, kişilere sağladığı ekonomik avantajları, 6740 sayılı yasa ile Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Bireysel Emeklilik Sistemine getirilen yenilikler nelerdir, yeni oluşturulan sistemin avantajları dezavantajları nelerdir, Yeni Bireysel Emeklilik sistemi çalışanlara nasıl avantajlar sağlayacak, konularını açıklamaya çalışacağım,
Anahtar Kelimeler: Bireysel Emeklilik Sistemi, 6740 sayılı yasa ile Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Bireysel Emeklilik Sistemine getirilen yenilikler, Bireysel Emeklilik Sisteminin Avantajları ve Dezavantajları, Yeni Bireysel Emeklilik Sistemi ne avantajlar sağlayacak, Devlet Katkısı, Prime Esas Kazanç, Kısa adıyla BES, Cayma Hakkı,
1-GİRİŞ
Bireysel Emeklilik sistemi, kişinin, kazancından bir miktarını bankaya ya da bu tür bir kuruluşa ödeyerek ilerde emekli olabilmesini düzenleyen sistem olarak tanımlanmaktadır. Bireysel emeklilik sistemi, kişilerin çalıştıkları dönemdeki hayat standartlarını emeklilik dönemlerinde de devam ettirmeleri için bugünden düzenli birikim yapma imkanı sağlayan, devlet katkısıyla desteklenmiş bir tasarruf ve yatırım sistemidir.
Günümüzde emekli olan kişilerin emekli maaşları, çalıştıkları dönemki maaşından düşük olduğu için çalıştıkları dönemdeki hayat standartlarını aramaktadırlar, malumunuz emekli maaşları özellikle kamuda memur sınıfında çalışırken alınan maaşın nerdeyse yarısına düşmektedir. Emekli olan kişiler uzun yıllar çalışma hayatı sonrasında ömrünün geri kalanını rahat ve huzur içerisinde geçirmek isterler fakat aldıkları emekli maaşı bu standartları sağlamak için çoğu zaman yeterli olmaz.
Ülkemizde OECD verilerine göre çalışırken 1.000,00 TL. maaş alan bir kişi emekli olduğunda 645,00 TL. maaş alıyor. Bu veriye göre ikinci bir emeklilik olan, Bireysel Emeklilik sistemi, emeklilerimizin hayatını kolaylaştırmak için çare olarak ortaya çıkmaktadır.
Resmi Gazete’de yayımlanan 6740 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla yurtiçi tasarruf oranının artırılması ve çalışanların çalışma döneminde sahip oldukları refah seviyesinin emeklilik döneminde de korunması için emekliliğe yönelik olarak tasarruf etmeye özendirilmesi amaçlanıyor. Otomatik BES uygulamasını getiren kanunun yürürlüğü 1 Ocak 2017’de başlayacak.
2- BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ KİMLERİ KAPSIYOR
Türk vatandaşı veya 29/5/2009 tarihli 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununun 28’inci maddesi kapsamında olup, 45 yaşını doldurmamış olanlardan 31 Mayıs 2016 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının a ve c bentlerine göre çalışmaya başlayanlar, işverenin bu Kanun hükümlerine göre düzenlediği bir emeklilik sözleşmesiyle emeklilik planına dahil ediliyor. Kamuda ve Özel Sektörde çalışanlar yasadan faydalanabiliyor.
İşveren BES sistemine dahil edeceği çalışanlarının 45 yaş hesabını kanunun yürürlük tarihi olan 01.01.2017 tarihini baz alarak hesaplayacaktır. 45 yaşını bu tarih itibariyle doldurmayanlar sisteme zorunlu olarak dahil edilecektir. 45 yaş üstü çalışan için herhangi bir zorunluluk bulunmamaktadır.
3-BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE GİRMEK ZORUNLU MU?
Yeni yürürlüğe girecek kanunla bireysel emeklilik sistemine girmek cayma hakkı olması sebebiyle tam olarak zorunlu değil. Şöyle ki, 45 yaş altındaki çalışanlardan sisteme dahil olanlar sisteme girdikten 2 ay sonra sistemden çıkabiliyorlar, cayma hakkını kullanan çalışanın ödemiş olduğu katkı payları ve varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 iş günü içerisinde çalışana iade ediliyor. Sistemin diğer bir avantajı cayma hakkını kullanmayan çalışan Müsteşarlıkça belirlenen hallerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebiliyor.
Çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bu madde kapsamında bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılabiliyor.
4-İŞVERENİN ve ÇALIŞANIN YAPMASI GEREKENLER
İşveren, çalışanını otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Müsteşarlıkça uygun görülen bir şirketin sunacağı emeklilik planına dahil edebilir. İşveren 45 yaş altı çalışanlarını bir BES şirketi ile anlaşarak toplu olarak sisteme dahil etmesi en uygun yöntem olacaktır.
Çalışanların katkı payı, çalışanın 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının yüzde 3’üne karşılık gelen tutardır. Bu oranı 2 katına kadar artırmaya, yüzde 1’e kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
5510 sayılı Kanuna göre ilk defa 4 /c bendi kapsamında sigortalı olanların (yani Memurların) prime esas kazançlarının hesabında Kamu görevlilerinin; aylık gösterge ve ek göstergeler üzerinden ödenen aylık tutarları, taban aylık ve kıdem aylık tutarları, makam, temsil ve görev tazminattan, hizmet tazminatı, üniversite ödeneği, ek ödemelerinin toplamı alınarak prime esas kazancı bulunmaktadır.
Konunun anlaşılması bakımından bir Şube Müdürünün maaşından örnek verecek olursak 1/1 inden aylık alan bir Şube Müdürünün prime esas kazanç tutarı 3.200,00 TL. civarındadır. Bu tutarın % 3’ ü tutarında BES kesintisi yapılacaktır. Bu tutarda 96,00 TL.’ dir. Çalışan en az bu tutarda BES ödemesi maaşından kesilebilir. Çalışanın isteği doğrultusunda bu tutarın üzerinde mesela 200,00 TL. maaşından BES kesintisi yapılmasını isteyebilir. O zaman 200,00 TL.BES ödemesi olarak maaşından kesilir.
Çalışanlardan kesilen BES tutarları, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden işgünü, bu Kanun hükümleri uyarınca işveren tarafından şirkete aktarılır. Burada kanun koyucu süreyi çok kısa tuttuğunu düşünmekteyim, muhtemelen gecikmeler yaşanabilecektir. Gecikmelerin yaşanması durumunda, 100,00 TL. İşverene ceza öngörülmüş durumdadır. Memur maaşları ayın 15’ inde ödendiğinden takip eden iş günü eğer 16’ sına gelirse Genel Bütçeli idarelerde Defterdarlık Muhasebe Müdürlüklerinin ve Malmüdürlüklerinin KEOS sisteminden nakit talep işlemlerini yapmaları ve bankaya aktarma süreçleri düşünüldüğünde sıkıntılar yaşanacaktır. Muhasebe Müdürlükleri ve Malmüdürlükleri personel maaşlarını bankalara promosyon anlaşmaları gereği 2 iş günü önceden aktarmaktadırlar, kanunla belirlenen bu sürecin sağlıklı işleyebilmesi için ayın 14’ü en geç 15’ inde nakit talep işlemlerinin gerçekleştirilmesi gerekir ki, kanuni süre dolmadan BES şirketlerine aktarma işlemi yapılabilsin, aksi taktirde işveren (Harcama Birimleri) ve Muhasebe Müdürlükleri sıkıntı yaşayabilir. BES tutarlarının işveren tarafından ilgili şirketlere aktarımı ile ilgili yaşanacak sıkıntıları sistem devreye girdiğinde hep birlikte izleyeceğiz.
Otomatik Bireysel Emeklilik Sisteminin tüm işlemleri, para tahsil, takip sorumluluğu işverende olacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı her bir ihlal için İşverene 100 TL idari para cezası uygulayacaktır. İşveren açısından BES işlemlerinin takibi önemli bir husus haline gelmektedir.
5- OTOMATİK KATILIM SİSTEMİNE DAHİL OLAN BİR KİŞİ NE ZAMAN EMEKLİ OLACAK, NE KADAR KATKI ALACAK
Bireysel emeklilik sistemindeki şartlar aynen otomatik katılım için de geçerli sayılıyor. Sistem içinde 10 yıl boyunca kalan bir kişi 56 yaş koşulu sağlayan emekliliğe hak kazanıyor. Bu durumda hem kendi sistemindeki birikimlerini, getirilerini ve devletin yaptığı katkıları alabiliyor.
Bireysel emeklilik sisteminden farklı olarak her sisteme girişte bir defaya mahsus olmak ve 4632 sayılı Kanunun ek 1’inci maddesi hükmündeki hak kazanma ve ödeme koşullarına tabi olmak kaydıyla 1.000 TL tutarında ve emeklilik halinde en az 10 yıllık, yıllık gelir sigortası sözleşmesi yapılması halinde birikimin yüzde 5’i karşılığında ek Devlet katkısı sağlanması düzenleniyor.
Bilindiği üzere, 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren işverenler tarafından ödenenler hariç olmak üzere katılımcılar tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarının yüzde 25’ine karşılık gelen tutarlar Devlet katkısı olarak hesaplanıyor. Söz konusu bu tutarlar katılımcıların bireysel emeklilik hesabına bağlı olarak açılan Devlet katkısı hesaplarına ödeniyor. Söz konusu teşvikin sağlanmasında bütçe verimliliğini teminen 4632 sayılı Kanun kapsamındaki Devlet katkısının, ilgililerin hesaben takip edebilmesini sağlayacak şekilde taahhüt olarak hesaplanmasına ve taahhüt edilen tutarların ödenmesine karar vermeye ve mevcut katılımcıların Devlet katkılarının değerlendirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine Müsteşarlığının bağlı bulunduğu Bakanın yetkili olduğu hususu düzenleniyor.
Sistemden ilk 3 yıl içinde çıkarsanız kesinlikle devlet katkısı olamıyorsunuz. 3 ila 6 yıl arasında çıkanlar devlet katkısındaki birikimlerinin yüzde 15’ini, 6 ila 10 yıl arasında çıkanlar yüzde 35’ini, 10 yılı tamamlayanlar yüzde 60’ını alabiliyor.
Cayma hakkını kullanmayan çalışanlara, bir kereye mahsus olmak üzere devlet, 1.000 lira ilave katkı yapıyor.
Eğer daha önceden Bireysel Emeklilik Poliçeniz varsa, otomatik sisteme aktarma imkanınız bulunmuyor. Otomatik katılım sistemine katılmak zorunlu ve 45 yaş altı tüm çalışanlar işverenler tarafından otomatik sisteme dahil edilecek. Ama çalışanlar 2 ay sonra sistemden çıkabilirler, böylece iki BES’leri olmaz. İsteyen otomatik katılımda da kalabilir; böylece, iki BES’i olmuş olur ve devletin otomatik katılım için sunduğu 1.000 liralık haktan yararlanabilir.
6- SONUÇ :
6740 sayılı yasa ile 01.01.2017’ de yürürlüğe girecek olan Bireysel Emeklilik Sistemi yurtiçi tasarruf oranının artırılması ve çalışanların çalışma döneminde sahip oldukları refah seviyesinin emeklilik döneminde de korunması için emekliliğe yönelik olarak tasarruf etmeye özendirilmesi amaçlanıyor. Ülkemizde emeklilerimizin almış oldukları maaşlar ve refah seviyeleri düşünüldüğünde, yürürlüğe girecek bu kanunla ikinci bir emeklilik olanağı sağlanmış olacaktır. Böylece 45 yaş altı çalışanlardan 10 yıl sonra 56 yaşında emekli olan bir çalışan emekli aylığının yanında Bireysel Emeklilik Sisteminden de emekli aylığı alacak ve refah seviyesini çalıştığı döneme yakın bir seviyede yaşam standartlarını sürdürebilecektir.
İşverenler açısından Bireysel Emeklilik tahsilatlarının en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden işgünü, BES şirkete aktarılması hususunda Genel Bütçeye dahil kurumlarda sorunlar yaşanabileceğini dile getirdim, sistemin uygulama aşamasına geçildiğinde sorunların çözüleceğine inanıyorum. Genel anlamda Sosyal Güvenlik Sistemimize güç katacak, tasarruf oranını artıracak olumlu bir uygulama olacaktır. Emeği geçenlere teşekkürler.
Kaynakça :
6740 sayılı yasa ile Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun,
2016/26 sayılı Başbakanlık Genelgesi,
OECD verileri, http://www.turkiye-rehberi.net/emekliler-ne-kadar-maa%C5%9F-al%C4%B1yor,-%C3%BClke-%C3%BClke-emekli-maa%C5%9F-oranlar%C4%B1
http://www.businessht.com.tr/ekonomi/haber/1279257-35-soruda-yeni-bireysel-emeklilik-sistemi
Bu Makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi Nisan /2017 60 ncı sayısında yayımlanmıştır. Zorunlu BES uygulamasının birinci yılında bu makale sitemizde yeniden yayımlanmıştır.
